Trẻ em có thực sự cần quy tắc, hay nên được tự do khám phá để học qua trải nghiệm?

Hai quan điểm trái chiều này gây chia rẽ các cha mẹ và cả các nhà giáo dục thành 2 phe

Quan điểm thứ nhất: Trẻ cần quy tắc, vì giới hạn tạo nên cảm giác an toàn và định hướng hành vi.

Những người ủng hộ quan điểm này cho rằng việc thiết lập quy tắc không phải để kiểm soát, mà để giúp trẻ hiểu cách thế giới vận hành.

Từ khi còn nhỏ, con cần biết đâu là điều có thể làm, và đâu là điều không thể.

Những “ranh giới” ấy giống như hàng rào bảo vệ giúp con cảm thấy an toàn trong khi vẫn có không gian tự do để khám phá.

Từ góc nhìn tâm lý học hành vi, khi trẻ biết rõ giới hạn và hậu quả đi kèm, con dễ hình thành khả năng tự điều chỉnh (self-regulation).

Ví dụ, khi cha mẹ thống nhất quy tắc “xem tivi sau khi làm bài tập xong”, trẻ học được mối quan hệ giữa quyền lợi và trách nhiệm, giữa tự do và kỷ luật.

Những đứa trẻ được nuôi dạy trong môi trường có quy tắc rõ ràng thường có khả năng tuân thủ luật lệ xã hội cao hơn, biết tôn trọng người khác và hiểu rằng mọi hành động đều có hệ quả.

Những người theo hướng này tin rằng, nếu gia đình là mô hình thu nhỏ của xã hội, thì việc dạy con tôn trọng quy tắc từ nhỏ chính là chuẩn bị cho con trở thành công dân có trách nhiệm trong tương lai.

Ngược lại, nếu cha mẹ luôn nhượng bộ, “xoay theo cảm xúc của con”, thì con sẽ khó hiểu được rằng cuộc sống ngoài kia không phải lúc nào cũng chiều theo ý mình.

Quan điểm thứ hai: Quá nhiều quy tắc khiến trẻ mất khả năng tự điều chỉnh và tư duy sáng tạo.

Ngược lại, nhiều cha mẹ hiện đại tin rằng trẻ em học tốt hơn khi được trao quyền tự do thử – sai – học.

Theo họ, quy tắc quá chặt chẽ khiến trẻ chỉ biết vâng lời mà không hiểu lý do, lâu dần hình thành tâm lý sợ sai, sợ bị phán xét.

Từ góc nhìn giáo dục nhân bản, mỗi đứa trẻ là một cá thể riêng biệt, và sự phát triển tối ưu đến từ việc được tự khám phá giới hạn của chính mình.

Ví dụ, thay vì ra quy định “không được trèo cây”, cha mẹ có thể hướng dẫn con “trèo an toàn, chọn cây chắc và biết dừng đúng lúc.”

Khi đó, trẻ không chỉ học quy tắc, mà còn học cách ra quyết định và chịu trách nhiệm cho hành động của mình.

Các chuyên gia tâm lý cũng cảnh báo rằng quy tắc cứng nhắc mà thiếu giải thích sẽ khiến trẻ chỉ tuân thủ khi có người giám sát, nhưng sẽ dễ nổi loạn khi được tự do.

Một đứa trẻ bị kiểm soát quá mức có thể ngoan ngoãn lúc nhỏ, nhưng khi lớn lại phản kháng hoặc bối rối khi phải tự đưa ra lựa chọn.

Bởi vậy, họ cho rằng nhiệm vụ của cha mẹ không phải là “đặt luật lệ cho con”, mà là dạy con hiểu bản chất của quy tắc, vì sao chúng tồn tại, và khi nào cần linh hoạt.

Hai quan điểm này phản ánh hai triết lý nuôi dạy cơ bản:

Một bên tin rằng kỷ luật là khung xương cho sự phát triển nhân cách.

Bên kia tin rằng tự do và tự nhận thức là con đường giúp trẻ trưởng thành thật sự.

Còn bạn, ở nhà bạn cho con tự do khám phá hay đặt ra các luật lệ và quy tắc?

===

Life Mentor - Tư vấn giáo dục từ gia đình

(Làm cha mẹ, WorldSchooling, Lộ trình giáo dục, Tư duy, Kỹ năng, Hướng nghiệp, Du học Châu Âu)