Khi con tủi thân vì bạn không muốn chơi cùng

Khi con tủi thân vì bạn không muốn chơi cùng

Hỏi: Mình muốn hỏi. Làm gì khi trẻ 4 tuổi tủi thân khi bạn không muốn chơi cùng ạ?"

==== 

Life Mentor xin trả lời: 

Đầu tiên bạn kiểm tra một số nguyên nhân phổ biến như: 

  • Có hiện tượng bắt nạt hoặc xa lánh, chia bè phái tại lớp không? 
  • Từ khi còn bé đã rụt rè, tủi thân như vậy? 
  • Đó có phải là tính cách của con không? Hay do yếu tố bên ngoài tác động?

Vì bạn cung cấp thông tin ít quá, nên mình đưa ra nhiều nhận định mang tính "đoán bừa" trong bài này. Bạn sẽ tự lọc thông tin nào đúng với trường hợp nhà mình để xử lý nhé. 

Vậy có cách nào để hỗ trợ một bạn nhút nhát, hiền lành, ít nói, hay tủi thân mạnh dạn hơn, dám kết bạn, sẵn sàng đón nhận thử thách mới hơn? 

Mình sẽ trả lời bằng cách mô tả quá trình mình hỗ trợ bạn Vivi và An An từ một bạn nhút nhát, tiểu thư, luôn luôn sợ thất bại, lúc nào cũng hỏi “Nhưng nếu không được ….thì sao…” và không dám làm mọi thứ trở thành một bạn vui vẻ, tự tin, dám làm, dám nói… như thế nào. 

Mục đích của việc kể chuyện bạn An và Vi là để bài viết này có ví dụ sinh động, không nhàm chán toàn lý thuyết. Chứ không phải cách thực hành với 2 bạn ấy là duy nhất. 

Trước khi thực hành với 2 bạn, mình cũng đã tìm hết các nguồn tài liệu và gạch đầu dòng những gì cần phải làm. Kiên trì thực hiện khoảng 1 năm thì có rất nhiều thay đổi tiến bộ. Bạn cần kiên trì làm liên tục khoảng 6 tháng - 1 năm nhé. 

—— CHẤP NHẬN VÀ KIÊN TRÌ ĐỢI CON TRƯỞNG THÀNH 

Bạn An An không dám xuống bể bơi. Bạn lúc nào cũng bám vào thành bể như con ốc. Mình vẫn kiên trì tiếp tục đưa bạn đi ngâm nước, phải đến 10 buổi bạn vẫn bám thành bể. Mình bơi xung quanh, hướng dẫn bạn Vivi bơi, thỉnh thoảng đến chỗ bạn An An hỏi “con có muốn thử ra xa chỗ này không, mẹ giúp, bám vào mẹ”. 

Cả chục lần bạn nói không, mẹ lại rút lui, lần sau lại đến hỏi. Phải mất rất nhiều thời gian bạn ấy mới bám vào lưng mẹ và mẹ đi bộ mấy vòng bể. Rồi mất 1 tháng nữa mới tập nín thở được Thêm 1 tháng nữa mới tập vẫy chân.Và 1 tháng nữa để tập tay với chân.

Sau 2 mùa thì bạn đã biết bơi, dù mới được mấy mét. Trong khi bạn Vi chỉ 1 tháng có giáo viên hướng dẫn là bơi rất tốt rồi. 

Kết luận: Hiểu con mình là điều rất rất quan trọng. Bạn nào cũng có nhịp độ phát triển riêng của bạn ấy. Có những bạn rất nhanh nhẹn, mồm mép, dễ kết bạn, dễ làm quen, gì cũng dám thử, nhưng cũng đoảng, hay sai sót và tâm tính rất “nông”. 

Có những bạn chậm rãi, rụt rè, nghĩ nhiều hơn nói, nhưng rất trầm tính và sâu sắc, cẩn thận, chỉn chu, làm ít sai sót. Cả hai kiểu đó đều tốt cả, và sẽ luôn có thể thành công theo cách riêng, ở những ngành nghề và môi trường phù hợp. Để cùng đạt 1 kết quả, bạn “nhát, chậm” sẽ phải học nhiều hơn, mất thời gian hơn mà thôi. Bạn cần chấp nhận con bạn, không thúc giục, không gây áp lực, chỉ ở bên cạnh hỗ trợ con những năng lực con chưa có. 

HIỂU LÝ THUYẾT VÙNG PHÁT TRIỂN GẦN (ZPD) VÀ GIÀN GIÁO (SCAFFOLDING) VÀ NHẢY VÀO HỖ TRỢ VÀO THỜI ĐIỂM HỢP LÝ. 

Có thể là hình ảnh về bản thiết kế và văn bản

Cha mẹ cần biết con đang nhút nhát ở vùng nào, và cần hỗ trợ ở vùng nào (xem ảnh minh hoạ) 

  • Phần màu xanh: điều con đã biết, có thể tự học >> Hãy để con tự học, tự xoay xở. 
  • Phần màu vàng: điều con có thể học nhưng phải có sự giúp đỡ (bằng công cụ, giáo viên, hoặc cha mẹ) >> Hãy đề nghị giúp đỡ con, làm mẫu cho con xem. 
  • Phần màu trắng: Điều con chưa thể học >> chưa nên dạy vì dù có dạy, mặt con cũng ngơ ra chưa tiếp thu được. 

Ví dụ bé nhà bạn chưa biết xử lý mối quan hệ với bạn bè khi bạn không chơi cùng, đây là vùng màu vàng. Con có thể học được cách xử lý những tình huống quan hệ xã hội này, nhưng cần sự giúp đỡ của mẹ. 

Cách mình làm với bạn Vi khi đi học kịch: Mẹ bảo con đi học kịch >> con chưa biết kịch là như thế nào >> vùng màu trắng 

Đưa con đến xem các bạn tập kịch mấy buổi liền, có mẹ ngồi bên cạnh cùng xem với con (cảm thấy an toàn, mỗi ngồi xem thôi, có mẹ rồi, yên tâm rồi >> vùng màu vàng) 

Hỏi con có thích không, có muốn thử không? Mẹ vẫn ngồi ở ghế góc phòng, hoặc ngồi ngoài cửa và cho con biết là mẹ vẫn ở đây. Về nhà diễn kịch lại cùng con những gì cô thể hiện trên lớp >> con thấy có sự hỗ trợ, cảm giác vẫn luyện tập kịch nhưng ở không gian thân quen với mẹ chứ không phải người lạ (cô, bạn). >>Vùng màu vàng. 

Sau 2-3 tuần con thấy thoải mái hơn với cô (gặp cô nhiều lần nên cô từ người lạ thành người quen), có kỹ năng tốt hơn vì đã được hướng dẫn tại nhà >> con chuyển sang vùng màu xanh, thoải mái tự đến lớp, tự học được. 

Khi bắt đầu (giai đoạn 4-5 tuổi) cần rất nhiều nỗ lực của mẹ, làm gì cũng chẻ ra từng giai đoạn, nhích từng bước nhỏ tí. Nhưng khi đã thành nếp quen, con sẽ tự tin lan rộng ra cả những việc khác nữa. Biết rằng luôn có tấm lưới an toàn về cảm xúc rồi, con sẽ bạo dạn với nhiều việc hơn, mẹ sẽ nhàn thân hơn. Nên không phải lo là việc gì mẹ cũng phải vất vả nhích từng xíu như vậy

TỰ KỈ ÁM THỊ 

Đây là chiêu mình dùng trong rất nhiều tình huống, không chỉ mỗi giúp con tự tin. Liên tục nhắc đi nhắc lại với con về những khẩu quyết (thần chú) mà mình muốn con ghi nhớ. Nói tỉ lần mà con vẫn gật tức là hiệu quả. 

“Con có thể làm được đấy” 

“Con là cô bé dũng cảm” 

“Vivi xinh đẹp, đáng yêu của mẹ” 

“Con luôn luôn dọn dẹp sau khi dùng xong nhé” 

“Làm hỏng cũng không sao con ạ” 

“Mỗi người đều đặc biệt theo cách khác nhau” 

“Con đã rất kiên trì đấy” ….vân…vân… 

Vậy bạn cần truyền tải thông điệp gì cho con, bạn cứ gói gọn trong 1 câu, và liên tục thủ thỉ, nhắc lại, lúc sáng dậy, lúc đi ngủ, lúc ôm nhau, lúc nấu cơm….không nhất thiết phải đúng tình huống. Nói mãi cho bao giờ thành thói quen mới thôi. 

Ví dụ: Trong một hoàn cảnh không liên quan, mẹ ngồi gội đầu cho con, mẹ bảo: Vivi ơi, hôm nay con đã rất kiên trì đấy, mẹ tự hào về Vi quá. 

Tại sao ạ? (con hay hỏi tại sao, vì mẹ hay nhắc lại khẩu quyết vào những lúc rất không đúng hoàn cảnh 🙂 Tại vì hôm nay con đã hoàn thành hết bài tập xong rồi mới chơi. (con hỏi tại sao là mẹ có cơ hội giải thích, nếu con không hỏi thì mẹ dẫn dắt để kể ra vì sao. Nhắc lại những việc con làm tốt, đáng khen là một phần thưởng mà con rất thích). 

Kết luận: Bạn hãy nhìn ra những đặc điểm đáng khen của con, hàng ngày nhắc nhở cho con thấy con tuyệt vời thế nào, để tăng sự tự tin ở con. Ghim vào đầu con giá trị bản thân của con.

ĐẶT MỤC TIÊU VÀ ĂN MỪNG CHIẾN THẮNG NHỎ 

Bạn Vi khá là rụt rè với người khác, nên mình đã đặt mục tiêu với con là tháng này bọn mình sẽ liên tục chào người mà bọn mình gặp nhé. Cứ gặp ai là mẹ nhắc “con chào chú đi con.”, “con chào cô đi con”. 

Những ngày đầu con ọ ẹ không chào hỏi gì. Mẹ cứ để kệ. Vẫn liên tục nhắc. Và mẹ cũng làm mẫu. Khi con bắt đầu “chào cô ạ” >> mẹ cảm ơn con và ăn mừng chiến thắng ngay. Thường sẽ là khen và thưởng món con thích. Luyện tập mãi thì sau 1 năm cũng thành nỏ mồm, nỏ miệng nhất chung cư. Gặp ai cũng chào, cảm ơn, chúc một ngày vui vẻ…với nhiều người. Bây giờ bạn trở thành đứa trẻ được yêu thích nhất tại trường, vì bạn gặp ai cũng chào, gặp ai cũng đòi ôm, nói chuyện nhiều nhất trường. Hàng chục bạn đều đòi nhận Vi Vi là bạn thân nhất. 

Kết luận: Bạn nên luyện tập với con từng bước nhỏ nhất. Từ việc "bạn ơi cho tớ chơi cùng nhé" đến việc "bạn ơi tớ có trò này, bạn đến nhà tớ nhé"... Luyện tập đều đặn và ăn mừng những chiến thắng nhỏ nhé.

GOOD STRUGGLE 

Nghĩa là vật vã tích cực. Đây là khái niệm mình học được khi làm trong trường quốc tế. Nó cũng chính là vùng màu xanh (ZPD) trên kia. Với một hoạt động nào mà bạn chắc chắn là con có thể làm được (vùng màu xanh), nhưng con cứ loay hoay vật vã, thì bạn hãy để con tự vật vã xoay xở, đặc biệt với những thứ con thích, con chọn. 

Với hoạt động nào bạn biết con đang ở vùng màu trắng, hoặc màu vàng, mà con vật vã loay hoay thì bạn cần vào giúp đỡ ngay. Rất rõ ràng nhé, tiêu chí lúc nào kệ, lúc nào giơ tay ra giúp. 

Ví dụ: Mình đưa Vivi đi họp, ở bàn bên cạnh có mấy cô chú, và đĩa bánh gạo ngon trên bàn. Vivi rất muốn xin để ăn, nên kéo kéo mẹ nhờ mẹ xin hộ. Mẹ biết rằng việc này con làm được, con đã từng nói chuyện với người lạ rồi, xin đồ ăn rồi, không gian này là an toàn, mẹ ngồi bên cạnh. Xét tình huống thì con hoàn toàn có thể làm được (vùng màu xanh). Con chỉ bị rào cản tâm lý thôi. 

Mẹ nói: Vivi thích ăn bánh à? Vậy thì con phải tự xin đi. Vi vẫn ọ ẹ nhờ mẹ xin hộ. Mẹ: Giờ chỉ có hai lựa chọn. 1 là con xin thì con sẽ được ăn. 2 là con không có bánh ăn. 

Con cần mẹ nắm tay con để con dũng cảm hơn không? (Gật gật) Mẹ: Con muốn mẹ hướng dẫn con cách nói không? (Gật gật) Mẹ: Con bảo chú ơi, cho cháu xin cái bánh ạ. Chú cho xong thì con cảm ơn chú ạ. 

Vivi rón rén đến gần, giơ tay ra xin, nói lí nhí. Tất nhiên cô chú nhìn thấy thì nhiệt tình cho ngay cả đĩa. Mẹ (nói thầm với con): Vi thật là dũng cảm đấy. Con thấy không, con dũng cảm nói ra thì cô chú sẽ cho con. Lần sau con muốn gì thì con dũng cảm nói ra nhé. 

Con người hoạt động theo cơ chế thưởng - phạt. Nỗ lực của Vi đã được 2 phần thưởng: đĩa bánh và lời khen tặng của mẹ. Theo cơ chế đó, lần sau con sẽ dám làm những điều tương tự, vì làm đúng sẽ có phần thưởng chờ đợi. 

Kết luận: Nếu bạn cảm thấy con có khả năng bắt chuyện làm quen với bạn rồi (đã được mẹ dạy rồi, mẹ chắc chắn không gian an toàn và con có thể làm được), thì bạn nên sẵn sàng lùi lại để con thử nghiệm. 

HIỂU CƠ CHẾ THƯỞNG PHẠT 

Chữ thưởng - phạt khiến người đọc có thể hiểu lầm nghĩa nông của nó là phần thưởng vật chất và phạt vì tội gì đó. Nhưng trong học thuyết Operant conditioning (Điều khiển hoạt động) của John B. Watson có đề cập “Hành vi được củng cố (được khen thưởng) có thể sẽ được lặp lại và hành vi bị trừng phạt sẽ ít xảy ra hơn.” (Behavior that is reinforced (rewarded) will likely be repeated, and behavior that is punished will occur less frequently.) 

Thưởng - Phạt chính là kết quả tích cực hay tiêu cực của một hành động. Nếu kết quả tích cực, người ta sẽ có xu hướng lặp lại hành động đó. Nếu kết quả tiêu cực, con người sẽ tránh lặp lại hành vi đó. Ví dụ trường hợp của con bạn, nếu bạn hỗ trợ con ra nói chuyện với bạn, thể hiện ý kiến của mình, kết bạn với những người bạn mới, thì bạn cần khen con. Đó là một nỗ lực phi thường của con. Nếu mẹ không nói năng gì, thì con không có phần thưởng gì chờ đợi sau đó cả. 

Vì thế, khi hiểu cơ chế này, mình rất hay chẻ nhỏ ra thành từng bước nhỏ, nhỏ tí xíu, và liên tục “trao phần thưởng” cho những “chiến thắng nhỏ”. Phần thưởng có thể là: mẹ ôm, mẹ cảm ơn, mẹ khen, mẹ ghi nhận, được chọn món ăn, được chọn quyển sách đọc cùng mẹ tối nay, được quyền lợi xem TV mà con đòi, ăn cái bánh quy…. 

Kết luận: Tiếp tục hãy chẻ nhỏ thành từng bước thực hiện, con tiến được một bước nhỏ xíu thôi cũng động viên, trao phần thưởng cho con. 

—— Có khoảng mấy chục cách khác nữa để giúp con tự tin hơn, vượt qua những rào cản của bản thân. Nhưng trên đây là những cách chính, mình đã từng thực hành và đem lại hiệu quả khác biệt. Bạn hãy thử nhé. ——

Bài sau →