GIÁO DỤC TRẺ VỀ SỰ TRUNG THỰC: NHỮNG ĐIỀU NÊN VÀ KHÔNG NÊN

Thay vì giữ quan niệm rằng “trẻ con không biết nói dối” thì có một sự thật khó chấp nhận hơn mà mọi phụ huynh cần hiểu “tất cả trẻ em đều nói dối”. Tùy theo độ tuổi mà mức độ không trung thực của trẻ khác nhau. Trẻ sẽ thường nói dối với 3 lý do chính:

– Tránh rắc rối do lỗi mình gây ra: “con mèo lấy trộm đồ chơi ạ”

– Làm hài lòng hoặc tránh gây tổn thương cho người khác “mẹ nấu món này ngon lắm nhưng con no rồi ạ”

– Làm cho hình ảnh bản thân trở nên tốt đẹp hơn “cậu của tớ có nguyên một con tàu phi thuyền luôn” 

Việc nuôi dạy trẻ thành người trung thực rõ ràng là một việc không đơn giản nhưng là việc cực kỳ quan trọng mà mọi phụ huynh đều mong muốn thực hiện. Hôm nay mình xin chia sẻ những điều NÊN và KHÔNG NÊN trong việc giáo dục trẻ trung thực đến từ các chuyên gia và các nhà nghiên cứu tâm lý trẻ em trên thế giới. 

NHỮNG ĐIỀU NÊN LÀM ĐỂ DẠY TRẺ VỀ SỰ TRUNG THỰC

1. LÀM GƯƠNG VỀ SỰ THÀNH THẬT

Rất nhiều phụ huynh luôn dạy trẻ về sự trung thực và yêu cầu sự thành thật tuyết đối ở trẻ nhưng cũng đồng thời để trẻ chứng kiến việc người lớn nói dối. Theo Cô Victoria Talwar, phó giáo sư tại Khoa Tâm lý Giáo dục và Tư vấn tại Đại học McGill ở Montreal và cũng là nhà nghiên cứu hàng đầu về tâm lý trẻ em chia sẻ rằng việc dạy trẻ về sự trung thực rất quan trọng, nhưng để trẻ nhận thấy bố mẹ nói dối sẽ khiến trẻ bối rối và truyền đi những thông điệp gây nhầm lẫn trong tư duy của trẻ. Bản thân người lớn cũng phải luôn thực hiện song song việc “dạy trẻ và sửa mình” để trở thành tấm gương cho con cái noi theo. Nếu muốn con lớn lên với suy nghĩ rằng sự thành thật là điều tốt nhất, chính chúng ta phải sống với nguyên tắc đó.

Thế còn việc ‘nói dối trắng (white lie)’, tức những lời nói dối vì mục đích tốt thì sao? Những lời nói dối trắng dạy trẻ rằng đôi khi việc không thành thật trong một vài trường hợp là được phép và tự trẻ suy ra là trong trường hợp nào thì được nói dối. Trung thực không có nghĩa là gây tổn thương hay thô lỗ, nói dối vì lịch sự, vì xã giao xã hội cũng không phải là sự lựa chọn duy nhất. Với mong muốn dạy trẻ về sự trung thực và cả về sự lịch sự, tử tế. Cách các bậc phụ huynh có thể làm là nói thật một cách lich sự hơn hoặc lái sự việc theo hướng khác thay vì nói dối. 

VD: có người muốn tặng bạn một món quà mà bạn không thích, thay vì nói thẳng “mình không thích” hoặc nói dối “mình có rồi, mình không biết cách dùng”, chúng ta có thể đưa ra một câu từ chối khéo léo rằng bạn cảm thấy rất tiếc vì bản thân không phù hợp với món quà và rằng giá mà món quà này được tặng cho một người A nào đó mà bạn biết thì sẽ rất là tuyệt”. Ở mỗi hoàn cảnh, chúng ta sẽ có cách nói khác nhau, chỉ cần chúng ta luôn nhắc trẻ và nhắc chính mình rằng không nên nói dối dù vì lý do gì. 

2. YÊU CẦU MỘT LỜI HỨA

Các nghiên cứu chỉ ra rằng việc yêu cầu trẻ hứa sẽ nói thật trước khi trẻ bắt đầu kể một sự việc nào đó giúp trẻ tăng khả năng nói thật hơn, truyền cho trẻ ý thức rằng mình cần phải nói thật. Tuy nhiên, các bậc phụ huynh không nên dùng cách này quá thường xuyên vì hiệu quả sẽ giảm dần khi trẻ nhận ra nói dối 1 chút không ảnh hưởng gì, lần sau trẻ sẽ tăng mức độ nói dối lên. 

Khi phụ huynh biết chắc rằng trẻ thực sự đang nói dối, hãy bình tĩnh đưa ra những cảnh báo như “bố/ mẹ sẽ cho con một cơ hội để nói thật, nếu con vẫn nói dối, con sẽ nhận thêm hậu quả nhé”. Và thực sự nên có một hình thức phạt nếu trẻ vẫn tiếp tục nói dối, tuy nhiên bố mẹ cần tập trung vào mục tiêu chính là dạy trẻ về tinh thần trách nhiệm và sự trung thực chứ không phải là sự đổ lỗi và trì tiết. 

3. KHEN NGỢI SỰ TRUNG THỰC

Việc nói với trẻ rằng sự trung thực của trẻ làm bạn hạnh phúc sẽ tăng khả năng trẻ thành thật. Ở bất kỳ độ tuổi nào cũng nên tìm cơ hội để tuyên dương trẻ về sự trung thực của mình, tuy nhiên trẻ lớn hơn, độ tuổi thanh thiếu niên có xu hướng ít để ý tới cảm xúc của người lớn mà quan tâm tâm nhiều hơn về cảm xúc bên trong của trẻ về nhưng điều trẻ cho là đúng. 

Chúng ta chỉ nói ra khi phát hiện trẻ nói dối, nhưng nếu chúng ta muốn dạy trẻ về giá trị của sự trung thực, chúng ta cần tìm những cơ hội giúp trẻ nhận thức được giá trị của việc nói thật, đặc biệt là trong những tình huống mà nói dối dễ dàng hơn. Một lời khen chân thành sẽ mang lại sự khích lệ và động lực rất cao giúp trẻ thành thật “bố mẹ biết rằng thật khó để nhận lỗi/ nói thật nhưng bố mẹ rất vui vì con đã thành thật trong chuyện này, con vẫn sẽ bị phạt nhưng sẽ được giảm nhẹ đi rất nhiều” 

4. ĐẶT RA QUY ĐỊNH RÕ RÀNG

Việc đặt ra quy định rõ rằng về việc không nói dối nên đi kèm với một thái độ cởi mở, ấm áp và trách nhiệm, tránh để trẻ nghĩ rằng mình sẽ bị trì triết hoặc trừng phạt nặng nề nếu vi phạm quy định. Nếu phụ huynh cân bằng hai khía cạnh này trong việc nuôi dạy con cái một cách rõ ràng, trẻ ở độ tuổi thanh thiếu niên sẽ có nhiều khả năng xin phép bố mẹ hơn khi muốn làm một việc khác lạ nào đó và nhiều khả năng sẽ thú nhận nếu con đã vi phạm quy tắc hoặc gây ra vấn đề. Con cần tôn trọng bố mẹ và tin rằng bố mẹ sẽ nhiệt tình, chấp nhận và không trừng phạt. 

Bản thân trẻ cũng nên được phép thảo luận và đưa ra nguyên tắc về việc trung thực trong gia đình. Nếu trẻ nghĩ rằng trẻ cũng có quyền đặt ra quy định, trẻ sẽ có nhiều khả năng trung thực hơn. 

5. ĐỂ TRẺ TỰ DO

Tôn trọng mong muốn riêng tư của trẻ có thể khuyến khích trẻ trung thực. Phụ huynh chỉ nên hỏi những thông tin cơ bản để đảm bảo trẻ được an toàn trong mọi việc, trẻ khi cảm thấy đủ tin tưởng sẽ muốn chia sẻ chi tiết hơn với bố mẹ. Khi bố mẹ vẫn muốn biết nhiều hơn, chi tiết hơn, hãy đảm bảo việc nói rõ với trẻ về tầm quan trọng của việc trẻ nói thật, rằng tại sao bố mẹ lại muốn biết chi tiết thêm và rằng bố mẹ chỉ lo lắng những hậu quả không mong muốn có thể xảy ra. 

VD: nếu trẻ muốn đến nhà bạn ngủ lại qua đêm, bố mẹ chỉ nên quan tâm tới thông tin về gia đình bạn, những hoạt động mà trẻ sẽ làm ở nhà bạn và trong trường hợp cần hỗ trợ, trẻ sẽ liên lạc với bố mẹ như thế nào, thay vì vội vàng đưa ra những dự đoán không mong muốn để rồi hỏi trẻ những câu hỏi tiêu cực khiến trẻ phải nói dối.

6. ĐỪNG KHIẾN TRẺ PHẢI NÓI DỐI 

Khi phụ huynh nhận thấy các dấu hiệu nghi ngờ trẻ nói dối, đừng vội hỏi hoặc quy kết bằng câu hỏi, điều này khiến trẻ chủ động nói dối để tránh rắc rối. Khi vấn đề rắc rối xảy ra, phụ huynh cũng không nên tập trung vào việc nói dối mà tập trung vào xử lý hậu quả. VD: nếu bố mẹ thấy đồ ăn vương vãi, đừng hỏi “ai đã làm đổ đồ ăn” mà thay vào đó yêu cầu tất cả các con phải tập trung xử lý hậu quả, đây là cách để các con hiểu rằng không có kết quả tốt đẹp nào từ việc chối bỏ trách nhiệm. 

7. NÓI CHUYỆN CHỨ ĐỪNG THUYẾT GIẢNG

Việc trao đổi cởi mở giữa bố mẹ và con cái mang lại hiệu quả hơn rất nhiều những bài giảng một chiều không hồi kết. khi sự việc xảy ra, hãy chờ đợi một thời điểm mà mọi người cùng bình tĩnh, ngồi lại cùng nhau trao đổi tìm hiểu lý do, hậu quả và những kinh nghiệm rút ra từ sự việc, không quên nhắc trẻ về giá trị của sự trung thực và cách tránh nói dối trong những trường hợp tương tự. 

8. ĐỪNG PHẢN ỨNG THÁI QUÁ

Những hình thức kỷ luật nghiêm khắc thậm chí là đau đớn chỉ khiến trẻ học cách nói dối nhanh hơn và thành thục hơn. Phụ huynh vẫn nên có những hình thức kỷ luật khi trẻ nói nhưng cũng cần bình tĩnh và nhớ rằng mục tiêu lớn nhất không phải là loại bỏ sự nói dối mà là dạy về sự trung thực. Phụ huynh nên giải thích cặn kẽ từng trường hợp trẻ nói dối, cho trẻ lựa chọn hình thức kỷ luật và bài học rút ra sau mỗi lần trẻ nói dối. Luôn giữ giọng nói bình tĩnh và kiên định, tránh gào thét giận dữ khiến trẻ sợ hãi và thay vì tập trung vào lỗi lầm của mình, trẻ sẽ chỉ nghĩ tới sự giận dữ thái quá thiếu tình yêu thương của cha mẹ. 

9. ĐỪNG GIÚP NHỮNG LỜI NÓI DỐI ĐẠT ĐƯỢC MỤC ĐÍCH

Trẻ đều có lý do khi nói dối, và nếu trẻ đạt được mục đích của mình, trẻ sẽ coi việc nói dối như một biện pháp hiệu quả về sau. Vậy nên nếu bạn xác định được trẻ nói đối, hãy tìm hiểu xem trẻ muốn đạt mục đích gì, làm ngơ mục đích đó để trẻ thấy rằng nói dối không hiệu quả và trẻ sẽ phải tìm cách khác để đạt mục đích. Như đã liệt kê ở đầu bài, trẻ thường có 3 Lý do chính để nói dối: 

1. Tránh bị rắc rối

2.tránh làm tổn thương người khác 

3.khiến hình ảnh của mình tốt đẹp hơn. 

Với các lý do này, tùy trường hợp cha mẹ nên giải thích cho trẻ hiểu rằng việc nói dối của trẻ không thể mang lại hiệu quả, trẻ vẫn sẽ phải chịu trách nhiệm cho việc làm sai, hướng dẫn trẻ cách nói thật một cách khéo léo không làm tổn thường người khác và rằng việc nói dối sẽ chỉ che dấu đi những điều tốt đẹp có thật của chính bản thân trẻ mà thôi. 

10. ĐỪNG KỂ NHỮNG CÂU TRUYỆN TIÊU CỰC VỀ VIỆC NÓI DỐI

Có rất nhiều những câu truyện kể về những hậu quả tiêu cực khi nói dối tuy nhiên phụ huynh không nên nêu bật những hành vi xấu xa từ các câu truyện vì việc này có thể khiến cho trẻ tự đặt những câu hỏi như “làm thế nào để làm việc xấu mà vẫn thoát tội? làm thế nào để câu nói dối không bị lộ?”. Trẻ cần những ví dụ về việc cử xử trung thực trong những tình huống mà nói dối sẽ dễ dàng hơn, làm thế nào để trung thực, việc trung thực sẽ có kết quả thế nào. Hãy kể những câu chuyện về lòng trung thực đã mang lại kết quả tốt đẹp như thế nào, thay vì những truyện có kết cục xấu vì nói dối. theo một nghiên cứu của nhà tâm lý học Kang Lee của trường đại học Toronto, những trẻ nghe truyện với kết thúc tích cực khi nói thật sẽ có xu hướng trung thực hơn những trẻ được nghe những truyện tiêu cực về việc nói dối. 

Một lần nữa cần nhắc lại rằng việc giáo dục trẻ về sự trung thực là một việc lâu dài và vất vả nhưng nếu thành công, nhất định sẽ cho quả ngọt. Mình hi vọng những chia sẻ trên đây về những điều NÊN và KHÔNG NÊN khi dạy trẻ trung thực sẽ đồng hành cùng với quý phụ huynh trên hành trình này.

References:

1. Ma, F., Heyman, G. D., Jing, C., Fu, Y., Compton, B. J., Xu, F., & Lee, K. (2018). Promoting honesty in young children through observational learning. Journal of Experimental Child Psychology, 167, 234-245.

2. https://www.greatschools.org/…/12-tips-raising…/…

3. https://www.allprodad.com/10-ways-to-teach-your-children…/

—

“Life Mentor – Cha mẹ dẫn lối” là cộng đồng hỗ trợ các cha mẹ có con độ tuổi 10-18 trong hành trình giáo dục con, với các hoạt động chính:

• Kết nối 1-1 với các Mentor thành công trong đa dạng lĩnh vực.
• Định hướng sự nghiệp thông qua hoạt động trải nghiệm đa dạng các ngành nghề trong xã hội.
• Giúp con xây dựng tư duy, kỹ năng xã hội và các bài học về quản trị cuộc sống chưa được dạy trong nhà trường.

Chúng tôi xây dựng dự án Life Mentor để lưu giữ lại những tri thức mà chúng tôi học được từ nhiều nguồn trên thế giới, như một di sản để lại cho các con mình, và nhiều trẻ em Việt Nam. 

Life Mentor mong muốn mọi trẻ em đều được thấu hiểu, tôn trọng, định hướng phát triển tiềm năng và sự nghiệp theo đúng năng lực và đam mê. Đội ngũ Mentor sẽ đồng hành trong quá trình phát triển của mỗi bạn nhỏ. Hãy cùng chúng tôi chung tay nhé.

Liên hệ công việc: lifementor2021@gmail.com

Website: https://lifementor.vn

Group FB: https://www.facebook.com/groups/lifementor2021

Spotify: https://spoti.fi/3zXawQT