Review sách: Gỡ rối: Hướng dẫn con gái tuổi teen đi qua 7 giai đoạn chuyển giao để trở thành người lớn

Review cuốn sách: "Gỡ rối: Hướng dẫn con gái tuổi teen đi qua 7 giai đoạn chuyển giao để trở thành người lớn"

Khi con gái bạn bước vào tuổi teen, con đang trải qua hành trình nhiều khúc cua: có lúc con lao đi rất nhanh, có lúc khựng lại, có lúc quay đầu nhìn về tuổi thơ, rồi lại bật dậy hướng đến tương lai. Điều thú vị tôi tiết lộ cho bạn hôm nay là: hành trình ấy có bản đồ.

Lisa Damour gọi đó là 7 giai đoạn chuyển tiếp (tách dần khỏi tuổi thơ, tìm “bộ lạc” bạn bè, điều tiết cảm xúc, điều hướng quyền lực–quyền hạn, hình dung tương lai, khám phá lãng mạn, chăm sóc bản thân). Khi hiểu “bản đồ”, cha mẹ đỡ hoang mang, đỡ phản ứng quá đà, và có mặt cho con theo cách con thật sự cần.

Sau đây là 10 bài học tôi học được từ cuốn sách này, xin chia sẻ cùng các bạn

1. Xa cách không phải là lạnh nhạt mà là bước đệm để trưởng thành

Nếu con gái thu mình trong phòng, ít nói chuyện trong bữa cơm, thích nhắn tin với bạn hơn với bố mẹ… là lúc con đang thử tách mình khỏi tuổi thơ để tự đứng vững.

Lúc này, tôi sẽ phải giữ nhịp kết nối ngắn–nhẹ–đều (tức là nói ít thôi, tiếp cận nhẹ nhàng thôi, nhưng thường xuyên, tránh “thuyết giáo dài tập”. Chỉ cần hỏi han, cho con 1 ly nước, hoặc “mẹ luôn ở đây nếu con cần”.

2. Bạn bè là “bộ lạc”, con cần thuộc về một nơi ngoài gia đình

Việc con đổi nhóm bạn, đổi sở thích, chạy theo phong cách mới là hành trình con đi tìm bản sắc và chỗ đứng.

Lúc này, tôi không can thiệp mà cần quan sát chất lượng tương tác (con có được tôn trọng không? có an toàn không?), thay vì phản xạ chê bạn con. Tôi sẽ không chen vào để “sắp lịch, chọn bạn”, tôi chỉ hỏi, lắng nghe, rồi cùng con suy nghĩ.

3. Cảm xúc tuổi teen mạnh như sóng

Các cảm xúc Yêu–ghét, buồn–vui, bốc đồng–ấm áp… thay đổi nhanh như điện xẹt là bình thường. Điều con cần là người lớn biết lắng nghe.

Tôi sẽ cần tiếp cận con bằng xác nhận cảm xúc (“mẹ thấy chuyện này thật khó với con”), rồi mới đến gợi mở cách ứng xử (“mình có thể làm gì để đỡ rối hơn?”). Phân biệt cảm xúc và hành vi. Cảm xúc dù xấu xí thế nào cũng chấp nhận, nhưng hành vi cần kiểm soát vì nó đi kèm với trách nhiệm pháp lý.

4. Tranh luận với người lớn là bài tập tư duy của con, không phải “hư”

Khi con chất vấn: “Tại sao phải thế?”, con đang học tư duy phản biện và giới hạn hợp lý.

Tôi phải luyện từ bây giờ, chỉ giữ một vài “luật nền tảng” không thương lượng thôi (ví dụ phải an toàn, tôn trọng), còn lại tôi phải tập đàm phán có lý lẽ với con. Tôi không thể mắng con “cãi người lớn”, tôi phải học cách trò chuyện với con bằng giọng điệu và thái độ của một người đàm phám.

5. Viễn cảnh tương lai giúp con tự chủ, nhưng không được “nắm tay lái hộ”

Cuối tuổi teen, con đang từ một đứa trẻ vô tư chỉ biết đến hôm nay, sang một người sắp lớn và hoang mang “vài năm nữa con là ai”. Tôi cần học được cách để con tự điều khiển bánh lái cuộc đời. Đoạn này rất nhiều đứa trẻ xung đột với cha mẹ mạnh mẽ vì con muốn giữ quyền làm chủ cuộc đời mình. 

Tôi sẽ phải hiểu mục tiêu của con, kể cả chưa có mục tiêu thì phải hiểu nỗi hoang mang của con. Khuyến khích con thử–sai ở quy mô nhỏ, an toàn ( như làm dự án, thực tập, đổi lớp, đổi bạn, tự lập kế hoạch). Tôi sẽ phải luôn ở đó, cung cấp thông tin cho con, kết nối khi con chủ động xin. Tôi chỉ có thể đứng vai “cố vấn”, không được đứng vai “đạo diễn”.

6. Mối quan hệ lãng mạn là cột mốc phát triển

Nhiều bạn teen “có người yêu” như một nghi thức trưởng thành. Thực ra chính con cũng hoang mang, không biết làm gì với mối quan hệ sâu sắc mà mới mẻ này. Điều con cần không chỉ là danh sách cấm, những điều cần tránh, mà là khả năng đặt ranh giới, tôn trọng bản thân.

May quá tôi đã dạy con đầy đủ về giáo dục giới tính rồi. Lúc này tôi cần phải ở bên con, sẵn sàng trò chuyện thẳng, thật, tôn trọng về đồng thuận, an toàn cảm xúc–thể chất, dấu hiệu không lành mạnh. Và luôn sẵn sàng bên con khi con vấp ngã.

7. Sống lành mạnh là kỹ năng sinh tồn

Ăn uống, giấc ngủ đủ, hạn chế màn hình, chất kích thích, tình dục an toàn… là những quyết định cá nhân. Cha mẹ không thể ở bên cạnh và ra lệnh để con thực hiện đúng như quân đội được.

Tất cả đều cần dạy trước 3 năm. Kiến thức đúng, đi kèm với làm gương trong gia đình, và một lịch trình sinh hoạt nề nếp, lành mạnh. Con sẽ mang theo những thói quen tốt đó suốt cuộc đời.

8. Phân biệt dấu hiệu điển hình và dấu hiệu đáng lo để can thiệp đúng lúc

Lắc lư theo cảm xúc, thay bạn, đổi sở thích, thay đổi ngoại hình… đều là các dấu hiệu bình thường, và lành mạnh. Nhưng nếu con đau buồn kéo dài, tự tách biệt khỏi thế giới, sụt thành tích, rối loạn ăn ngủ, tự làm hại bản thân… là tín hiệu đỏ.

Là mẹ, tôi phải ngay lập tức nhận ra ngay sự thay đổi bất thường, kéo dài, và nghiêm trọng của con. Tôi cũng phải có danh sách các chuyên gia tâm lý, bác sĩ…để cứu con ngay khi cần. Đó là trách nhiệm của cha mẹ, không phải thất bại đáng xấu hổ.

9. Không la mắng, không đổ lỗi

La mắng, dán nhãn là con “hư/nhạy cảm/quá đáng” chỉ làm con phòng thủ. 

Tôi phải học cách không được đổ lỗi, trách cứ, mà tìm cách sửa chữa. Khi con lỡ sai lầm, tôi phải cùng con xin lỗi, bù đắp, học bài học từ lỗi lầm đó, chứ không phải là trừng phạt kéo dài.

10. Hiện diện nhẹ nhàng, đều đặn bên cạnh con

Trẻ con tuổi teen luôn cố gắng tránh né cha mẹ, thậm chí đẩy cha mẹ ra xa. Nhưng nếu cha mẹ tránh xa, mặc kệ thì con lại thấy tổn thương, chới với. Nói chung là tuổi này khó vô cùng.

Tôi biết con tôi cần tự làm mọi thứ, nhưng lại muốn tôi luôn ở bên cạnh, tin tưởng, có mặt, lắng nghe. Thế là tôi phải bày ra các nghi thức nhỏ mỗi tuần (ăn tối chung, đi dạo, xem phim, hẹn hò riêng), luôn nói với con là “mẹ luôn sẵn sàng lắng nghe” để con tìm đến bất cứ lúc nào. Ít lời nhưng nhiều hiện diện.

=====

Chúng ta cứ tưởng tuổi teen là mê cung khó hiểu. Nhưng các nhà khoa học nói rồi, tất cả các bạn teen đều đi qua một hành trình có logic phát triển rõ ràng. Rất khó chịu, nhưng theo một quy luật.

Khi hiểu các chặng đường chuyển tiếp của cô gái 17 tuổi, bạn sẽ biết khi nào nên lùi, khi nào nên tiến, khi nào nên gợi mở, khi nào nên can thiệp, và khi nào phải ngăn cản. Chỉ có cách giữ nhịp kết nối nhẹ nhàng, kiên nhẫn tôn trọng nhịp độ riêng của con gái, và tin rằng: đi qua được đoạn dốc này, con sẽ vững vàng hơn bao giờ hết.

====

Life Mentor - Tư vấn giáo dục từ gia đình

(Làm cha mẹ, WorldSchooling, Lộ trình giáo dục, Tư duy, Kỹ năng, Hướng nghiệp, Du học Châu Âu)